Sağlık ve Çevre Birliği HEAL (Health and Environment Alliance) tarafından yayınlanan ‘Türkiye’de Kronik Kömür Kirliliği: Kömürün Sağlık Yükü ve Kömür Bağımlılığını Sonlandırmak’ raporu, termik santrallerden kaynaklı hava kirliliğinin yarattığı sağlık sorunlarına dikkat çekiyor. Rapora göre, hava kirliliğinden herkes etkileniyor, ancak bazı gruplar diğerlerinden daha fazla risk altında. Bu gruplar, hamileler, çocuklar, yaşlılar ve astım, kalp gibi kronik hastalığı olanlar.
 
 
 Elektrik, ısınma ve sanayi amaçlı kullanılan kömürün dünyadaki en büyük ikinci cıva emisyon kaynağı olduğuna dikkat çeken çalışmada, termik santrallerden kaynaklanan cıvanın kolayca buharlaşarak hava yoluyla yayıldığı belirtiliyor. Kirli hava, başta büyüme çağındaki çocuklarda telafi edilmesi mümkün olmayan bilişsel bozukluklara neden oluyor. Hava kirliliğine, özellikle cıvaya maruz kalan çocukların daha sonraki yıllarda hastalık geliştirme riski artıyor.
 
 
 HEAL Türkiye Sağlık ve Enerji Politikaları Kıdemli Danışmanı Funda Gacal, cıvanın nasıl dağıldığını ise şöyle anlatıyor: “Şimdiye dek hep cıvanın fabrika atıklarıyla suya karıştığını konuştuk. Oysa termik santrallerin neden olduğu cıva kolayca havaya karışır. Havadaki cıva çökelme veya yağış yoluyla suya geçer ve besin zincirindeki toksik yolculuğu başlar, böylece kömür yakılmayan bölgelerde dahi gıda yoluyla insan bedenine girer. Cıvalı deniz ürünlerinin tüketimi, özellikle hamileler ve küçük çocuklar için çok riskli. Gelişme çağında olmaları sebebiyle çocuklar hava kirliliğine karşı daha savunmasız.”
 
 
 Gacal ayrıca, cıvanın yanı sıra hava kirliliği partiküllerinin annenin akciğerlerinden plasentaya geçerek çocuklara daha doğmadan zarar verdiğine dair yeni bulgular yayınlandığının da altını çiziyor.
 
 
 2019 yılında Türkiye'deki kömür yakıtlı termik santrallerden kaynaklı cıva emisyonunun çocuklarda toplam 8 bin 850 IQ puanı kaybına neden olduğunu vurgulayan rapora göre, çocukların ömür boyu taşıyacakları bu riskin boyutlarını belirlemek de henüz mümkün değil.
 
 
 3 binden fazla erken doğum, 300’den fazla erken ölüm
 
Nöroloji ve Çocuk Nörolojisi Uzmanı Doç. Dr. Semih Ayta ise cıvanın gelişmekte olan beyin için toksik bir madde olduğuna dikkat çekerek şunları söylüyor: “Anne karnındaki ve erken dönemde bebekler özel bir risk taşırlar. Gebeler ve çocuklar cıvaya farklı yollarla maruz kalabilir. Cıva için ‘güvenli’ diyebileceğimiz herhangi bir seviye olmadığı gibi, düşük düzeyde maruz kalma da akut veya kronik zehirlenmeye yol açabilir. Çocukların sinir sistemi üzerinde etki yaratabilir. Ana rahiminde veya doğumdan sonraki ilk yıllarda hava kirliliğine maruz kalmak, ileriki yıllarda sağlık sorunları riskini artırır."
 
 
 Nitekim HEAL’in raporunda da cıvanın yanı sıra hava kirliliğine bağlı olarak çocuklarda çok sayıda sağlık sorunu, erken doğum, hatta erken ölümler görüldüğü ifade ediliyor. Buna göre 2019 yılında, 3 bin 70 erken doğum, 26 bin 500 bronşit vakası, 237 bin 37 astım ve bronşit semptomu gösterilen gün (astım hastası çocuklarda) ve 352 erken ölüm vakası tespit edildi.
 
 
 Filtreler cıva için çözüm değil
 
Çocukların IQ seviyesini, dolayısıyla eğitim ve iş hayatlarındaki performanslarını düşüren cıva maruziyeti, kalıcı hasarlara yol açarak toplumu ve ekonomiyi de olumsuz etkiliyor. Sadece Avrupa’da cıva maruziyeti kaynaklı sağlık maliyetinin yılda 9 milyar euronun üzerinde olduğu hesaplanıyor. HEAL’in raporunda, Birleşmiş Milletler Çevre Programı 2018 Küresel Cıva Değerlendirme Programı verilerine göre, Türkiye’de linyit ve taş kömürlü termik santrallerin her yıl 6 ton cıva kirliliğine neden olduğu vurgulanıyor.
 
 
 Cıvanın termik santrallerdeki standart filtrelerle yüzde 100 tutulmadığına dikkat çeken Gacal, “Sorunun çözümü açık, kömürden elektrik üretimine son vermek” diyor.
 
 ‘Türkiye’de Kronik Kömür Kirliliği: Kömürün Sağlık Yükü ve Kömür Bağımlılığını Sonlandırmak’ raporunda, politika yapıcılara yönelik çözüm önerileri şöyle sıralanıyor:
 
 
 ● Mevcut ve eskimiş kömürlü termik santrallerin en kısa sürede kapatılması ve yenilerinin inşa edilmemesi.
 
● Sağlık ve çevre etki değerlendirmeleri ile bilinçli enerji seçimleri yapılması.
 
● Elektrik sektöründen kaynaklanan emisyonların şeffaf bir şekilde raporlanarak veri şeffaflığının artırılması ve bunların bilimsel olarak değerlendirmesine izin verilmesi.
 
● Sağlık istatistikleri ve ilçe düzeyinde de hastalık vakalarına ilişkin istatistiklerin kamuoyuyla paylaşılması.
 
● Ekonomi, enerji ve çevre mevzuatları ve stratejilerini birbirleriyle ilişkilendirilerek enerji sektörü planlamasının geliştirilmesi, uzmanların ve halkın katılımına izin verilerek şeffaflığın artırılması.
 
● Sürdürülebilir yenilenebilir enerji ve enerji tasarrufu biçimlerinin tercih edilmesi.
 
● Paris İklim Anlaşması’nın onaylanması ve iddialı bir Ulusal Katkı Beyanı (NDC) ile yenilenebilir enerji kaynaklarının paylarının artırılmasına dair hedeflerin belirlenmesi.
 
 
 Rakamlarla hava kirliliğinin çocuk sağlığına etkisi
 
3.070 erken doğum
 
26.500 bronşit vakası
 
237.037 astım ve bronşit semptomu gösterilen gün (astım hastası çocuklarda)
 
8.850 IQ puanı kaybı (cıva maruziyetine bağlı)
 
352 erken ölüm
 
 
 RAPOR HAKKINDA
 
Sağlık ve Çevre Birliği HEAL (Health and Environment Alliance) tarafından yayınlanan ‘Türkiye’de Kronik Kömür Kirliliği: Kömürün Sağlık Yükü ve Kömür Bağımlılığını Sonlandırmak’ raporu, termik santrallerden kaynaklı hava kirliliğinin yarattığı sağlık sorunları ve bunun mali yüküne dikkat çekiyor. Türkiye’de santral bazında sağlık etkilerini ve buna bağlı maliyetleri hesaplayan ilk çalışma olan rapor, kömür santrallerinin yarattığı kirliliğin her yıl 53,6 milyar TL’ye yakın sağlık maliyetinin olduğunu ortaya koyuyor. HEAL raporunda Türkiye’nin, fosil yakıta dayalı enerji üretiminin neden olduğu ağır sağlık yükünü hafifletmek için farklı enerji üretim biçimlerine yönelmesi öneriliyor.